Ustawa o ochronie sygnalistów obowiązuje od 25 września 2024 roku. Jej zapisy obligują przedsiębiorców do wdrożenia nowych regulacji. Dlatego w tym artykule wyjaśniamy, jak ta ustawa wpływa na firmy transportowe, jakie obowiązki muszą one spełnić oraz jakie grożą konsekwencje za niedostosowanie się do nowych przepisów i ich naruszenie.

Spis treści:

• Zakres obowiązywania ustawy w kontekście firm transportowych
• Obowiązki firm transportowych wynikające z ustawy o ochronie sygnalistów
• Ustawa o ochronie sygnalistów — wyzwania dla branży transportowej
• Konsekwencje wynikające z ustawy o ochronie sygnalistów

Ustawa o ochronie sygnalistów została uchwalona 14 czerwca 2024 roku. Implementuje ona Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)  2019/1937 z 23 października 2019 roku w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii. Jej zapisy dotyczą każdej firmy, zatrudniającej co najmniej 50 pracowników bez względu na branżę, w której działa.

Zakres obowiązywania ustawy w kontekście firm transportowych

Ustawa definiuje sygnalistę, jako osobę, która w związku z wykonywaniem swojej pracy uzyskała informacje o naruszeniach przepisów prawnych. Co ważne, osoba ta musi zgłosić ten fakt albo pracodawcy albo organom zewnętrznym. W praktyce sygnalistą może zostać zarówno pracownik, jak i współpracownik, podwykonawca, a nawet stażysta.

Złożone regulacje prawne branży transportowej sprawiają, że jest ona szczególnie podatna na różnego rodzaju naruszenia. Z tego powodu sygnaliści mogą ujawniać np. przekraczanie dopuszczalnych godzin pracy przez kierowców, co jest jednym z najpowszechniejszych problemów tej branży.

Sygnalista w firmie transportowej zgłosi także nieprawidłowości dotyczące obsługi technicznej pojazdów, przepisów podatkowych czy wynagrodzeń np. nieuwzględnianie nadgodzin kierowców, czy nieprawidłowe wyliczenie diet za podróże służbowe. Może ujawnić również naruszenia przepisów środowiskowych, dotyczących np. utylizacji opadów czy nawet eksploatacji pojazdów, które nie spełniają norm emisji spalin.

Obowiązki firm transportowych wynikające z ustawy o ochronie sygnalistów

Ustawa o ochronie sygnalistów nakłada na pracodawców obowiązek wdrożenia wewnętrznych procedur, umożliwiających zgłaszanie nieprawidłowości. Mają one zapewniać zarówno poufność sygnaliście, jak i podjęcie stosownych działań w związku z otrzymanym zgłoszeniem.

Ustawa wyznacza trzy kanały zgłaszania naruszeń:

• wewnętrzny, czyli poinformowanie o nieprawidłowościach pracodawcy,
• zewnętrzny, obejmujący zgłoszenie do organów publicznych,
• publiczne ujawnienie naruszenia, rekomendowane w obliczu nieskuteczności lub niebezpieczeństwa zastosowania poprzednich dwóch kanałów.

Obowiązkiem pracodawcy jest nie tylko wdrożenie tych procedur, ale również przeszkolenie pracowników w ich zakresie oraz praw sygnalistów. Firmy muszą wprowadzić regulacje, wykluczające działania odwetowe zwłaszcza takie, jak próby zwolnienia, degradacji czy zastraszania sygnalistów.

Konsekwencje wynikające z ustawy o ochronie sygnalistów

Artykuł 58. ustawy o ochronie sygnalistów przewiduje karę grzywny dla osoby odpowiedzialnej z wdrożenie zapisów tej ustawy, która nie dopełniła swoich obowiązków lub nie wykonała ich w stosownym terminie.

To jednak niejedyne sankcje określone przez ustawodawcę. Zgodnie z rozdziałem 6. wspomnianej ustawy karą grzywny, ograniczenia wolności, a nawet pozbawienie wolności na okres do 3 lat zagrożone są między innymi:

• praktyki utrudniające składanie zgłoszeń,
• działania odwetowe wobec sygnalisty,
• ujawnienie tożsamości sygnalisty.

Z drugiej strony za fałszywe zgłoszenia publiczne otrzymać można grzywnę, karę ograniczenia wolności, a w sytuacjach najpoważniejszych karę pozbawienia wolności do lat 2.

Korzyści z ochrony sygnalistów

Chociaż w pierwszej chwili może się wydawać, że ustawa o ochronie sygnalistów ucieszy wyłącznie pracowników, w szerszej perspektywie okazuje się korzystna także dla pracodawców. Trudno zaprzeczyć, że wejście w życie nowych przepisów ułatwi pracownikom egzekwowanie swoich praw, co w firmach transportowych prawdopodobnie najczęściej będzie dotyczyło przestrzegania norm czasu pracy i systemu wynagrodzeń kierowców.

Nie zapominajmy jednak o tym, że sami pracodawcy mogą dzięki tej ustawie uniknąć olbrzymich kar finansowych związanych np. z naruszeniami w prowadzeniu dokumentacji. Jeśli w wyniku działań sygnalisty otrzymają informację o tego typu nieprawidłowościach i odpowiednio zareagują na zgłoszenie, istnieje wysokie prawdopodobieństwo uniknięcia procesów sądowych, grzywny oraz często wysokich odszkodowań, a w wielu przypadkach również odpowiedzialności karnej.