Godziny nadliczbowe kierowców to temat, który budzi wiele emocji. Z jednej strony szacuje się, że nawet 90% zawodowych kierowców pracuje w godzinach nadliczbowych. Z drugiej zaś ich prawidłowe zewidencjonowanie w równoważnym czasie pracy nie jest sprawą prostą.

Spis treści:

• Kiedy pojawiają się nadgodziny w równoważnym czasie pracy kierowców?
• W jakich przypadkach kierowca może pracować w nadgodzinach?
• Limity nadgodzin dla kierowców
• Praca kierowcy w godzinach nadliczbowych — na czyje polecenie?
• Ile wynosi stawka za godziny nadliczbowe kierowcy?
• Czas wolny za nadgodziny — jak się go oblicza?
• Czy dla kierowcy nadgodziny są obowiązkowe?

W podstawowym trybie pracy godziny nadliczbowe łatwo wykazać i rozliczyć, jednak system ten mocno ogranicza pracodawców, zatrudniających kierowców zawodowych. Dlatego najczęściej pracują oni w równoważnym czasie pracy, w którym godziny nadliczbowe nie są już takie oczywiste. Sprawdzamy, co warto wiedzieć na ten temat.

Kiedy pojawiają się nadgodziny w równoważnym czasie pracy kierowców?

Równoważny czas pracy okazuje się dla pracodawców bardzo elastyczny, ponieważ umożliwia dostosowanie liczby godzin pracy do konkretnego zadania. Jego uregulowania znajdują się Kodeksie pracy, który dopuszcza kilka wariantów tego systemu. Do rozliczania kierowców zawodowych najczęściej stosuje się „zwyczajny” system równoważny, który dopuszcza dobowe wydłużenie czasu pracy maksymalnie do 12 godzin.

Istotne jest tutaj zrozumienie faktu, że nie chodzi w tym przypadku o wydłużenie norm czasu pracy, a jedynie dobowego wymiaru czasu pracy, przy jednoczesnym uśrednieniu liczby godzin pracy w okresie rozliczeniowym do 8 dziennie. Oznacza to także, że nie każda praca wykonywana dłużej niż przez osiem godzin dziennie automatycznie generuje nadgodziny.

W równoważnym czasie pracy kierowców występują bowiem dwa rodzaje godzin nadliczbowych:

• nadgodziny dobowe, wynikające z przekroczenia dobowej, 8-godzinnej normy lub wydłużonego wymiaru czasu pracy,
• średniotygodniowe nadgodziny, które powstają w wyniku przekroczenia przeciętnej 40-godzinnej tygodniowej normy czasu pracy i nie zostały wcześniej rozliczone jako dobowe godziny nadliczbowe.

W jakich przypadkach kierowca może pracować w nadgodzinach?

Regulacje prawne, dotyczące zatrudniania kierowców, zawarte są zarówno w Kodeksie pracy, jak i w Ustawie o czasie pracy kierowców. Informacje o tym, kiedy kierowca może pracować w nadgodzinach zawierają odpowiednio art. 20 ust. 2 Ustawy oraz art. 151 Kodeksu, które są bardzo podobne. Dopuszczają one tylko dwa przypadki, w których kierowca może pracować w nadliczbowych godzinach:

1. W sytuacjach i zdarzeniach wymagających od kierowcy podjęcia działań dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia albo usunięcia awarii.
2. W przypadku zaistnienia szczególnych potrzeb pracodawcy.

Od razu dodajmy, że drugi z przedstawionych przypadków dotyczy wyłącznie potrzeb specjalnych, niecodziennych, odróżniających się od zwykłych potrzeb związanych z prowadzoną działalnością (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja 2000 r., sygn. akt I PKN 667/99). Chodzi więc o to, że pracodawca nie może zaplanować nadgodzin, ponieważ każdorazowo muszą one wynikać z sytuacji wyjątkowych.

Limity nadgodzin dla kierowców

W pierwszym przypadku, czyli w sytuacjach i zdarzeniach wymagających od kierowcy podjęcia działań dla ochrony życia lub zdrowia ludzkiego oraz mienia albo usunięcia awarii, ustawodawca nie przewidział limitu godzin nadliczbowych dla kierowców. Zobowiązuje jednak pracodawcę do uwzględnienia możliwości fizycznych i psychicznych pracownika przydzielanego do wykonywania czynności wynikających z tych przesłanek.

W drugim przypadku, czyli zaistnienia szczególnych potrzeb pracodawcy, zastosowanie mają przepisy Kodeksu pracy oraz Ustawy o czasie pracy kierowcy, która precyzuje, że liczba nadgodzin kierowcy nie może przekroczyć limitu 260 godzin w roku kalendarzowym. Pracodawca może jednak ustalić inny (niższy) limit roczny nadgodzin.

Praca kierowcy w godzinach nadliczbowych – na czyje polecenie?

Z reguły polecenie wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych wydaje pracodawca lub osoba działająca w jego imieniu. Jednak nie istnieją przepisy, które wskazywałyby szczególną formę takiego polecenia. Wystarczy, aby jednoznacznie wyrażało ono wolę pracodawcy.

Co więcej, prawo dopuszcza sytuacje, w których kierowca pracuje w godzinach nadliczbowych również z własnej inicjatywy i to bez zgody przełożonego,

„jeżeli konieczność świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych wynika z obiektywnych warunków pracy, niepozwalających pracownikowi na wykonanie zleconych mu zadań w ustawowej normie czasu pracy. Wspomniane obiektywne warunki pracy, wyłączające możliwość wykonania zadań planowanych w ustawowym czasie pracy, są równoznaczne ze szczególnymi potrzebami pracodawcy.” (wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 29 grudnia 2021 r., sygn. akt VIII Pa 127/21).

Ile wynosi stawka za godziny nadliczbowe kierowcy?

W równoważnym czasie pracy kierowcy stawka za godziny nadliczbowe zależy również od ich rodzaju. W przypadku nadgodzin dobowych przyjmuje się dodatek do wynagrodzenia w wysokości 50% (lub 100%, jeżeli przekroczenie dobowe nastąpiło w nocy albo w niedziele, która dla pracownika była dniem wolnym od pracy). Stawka dodatku za średniotygodniowe godziny nadliczbowe zawsze wynosi 100%.

Czas wolny za nadgodziny – jak się go oblicza?

Zamiast wynagrodzenia za wypracowane nadgodziny, pracownik może otrzymać za nie dni wolne. Jeżeli sam wystąpi z takim wnioskiem do pracodawcy, otrzyma czas wolny w wymiarze odpowiadającym wypracowanym nadgodzinom. Inaczej sytuacja wygląda wtedy, gdy to pracodawca zdecyduje się na taką formę rozliczenia. Wtedy za każdą nadgodzinę musi udzielić pracownikowi czasu wolnego w wymiarze 1,5 godziny.

Zauważyć tutaj należy, że pracodawca (bez wniosku pracownika) może udzielić wolnego wyłącznie za nadgodziny dobowe, ponieważ te średniotygodniowe obliczane są dopiero po zakończeniu danego okresu rozliczeniowego, a ewentualne wolne musi być udzielone w trakcie jego trwania. Z tego powodu, o ile pracownik nie wystąpi z wnioskiem o czas wolny  za nadgodziny średniotygodniowe, pracodawca musi je wypłacić ze 100% dodatkiem.

Czy dla kierowcy nadgodziny są obowiązkowe?

Na koniec fakt, który zaskoczy wiele osób. Otóż z art. 100 Kodeksu pracy wynika, że wykonywanie pracy w nadgodzinach jest obowiązkiem każdego pracownika, o ile oczywiście nie stoi to w sprzeczności z przepisami prawa lub zapisami umowy o pracę.

Co więcej, obowiązek pracy w nadgodzinach dotyczy także wykonywania przez pracownika czynności innych, niż ujęte w jego zakresie obowiązków, o ile są zgodnie z jego kwalifikacjami.

Zwolnione z niego są jednak pewne grupy pracowników (np. kobiety w ciąży), a zawodowych kierowców obowiązuje wspomniany już 260-godzinny roczny limit nadgodzin.