Sztandarowymi produktami legendarnej marki Jelcz były pojazdy ciężarowe i autobusy. Firma miała swoje wzloty i upadki.

Jelczańskie Zakłady Samochodowe 3 lata po otwarciu działalności rozpoczęły produkcję nadwozi N-424 tzw. Stonka, które były montowane na podwoziach Stara 20. Autobus był produkowany w latach 1954-59 i jest uznawany za pierwszy autobus Jelcza.

W 1955 roku opracowano prototypy autobusu Odra A-81 i ciężarówki Żubr A-80. Oba pojazdy posiadały te same podzespoły oraz silnik. Ostatecznie do produkcji weszła tylko ciężarówka, bowiem zdecydowano o zakupie licencji na autobus Skoda 706 RT z silnikiem diesla.

W ostatnim roku lat 50. rozpoczęto produkcję Jelcza 043. Był to autobus oparty na licencji wyżej wspomnianej Skody. Podwozia były dostarczane z fabryki LIAZ, natomiast nadwozie wraz z wyposażeniem wnętrza było tworzone w zakładach Jelcza. Model 043 już podczas wyjazdu z fabryki był pojazdem przestarzałym konstrukcyjnie.

Czechosłowacki silnik technologicznie utknął w czasach przedwojennych, to samo tyczyło się sposobu montażu w podwozu. Był zamocowany przed osią przednią. Zachodnia konkurencja produkowała pojazdy z silnikami mocowanymi na tylnej osi lub z silnikiem podpodłogowym. Zawieszenie było oparte na resorach natomiast na rynku były już konstrukcje oparte na zawieszeniu pneumatycznym. Co zaskakujące, bardzo prosty w budowie Jelcz 043 przyjął się dobrze na rynku o czym świadczy wieloletnia produkcja tego modelu – produkowano go do 1985 roku.

Pierwszy autobus przegubowy

Z racji coraz większego zainteresowania autobusami przegubowymi na świecie, postanowiono zbudować taki pojazd. W 1962 roku powstał Jelcz AP-02, który technicznie był połączeniem dwóch Skód. Rok później zbudowano również odmianę miejską – Jelcz 272 MEX, który posiadał dwuskrzydłowe drzwi oraz zmieniony układ wnętrza względem modelu 043. Autobus przegubowy AP-02 został zastąpiony w roku 1966 przez zwrotniejszego i krótszego Jelcza 021.

2 lata po powstaniu modelu przegubowego, firma Jelcz zdecydowała o spróbowaniu swoich sił w turystyce przewozowej. W 1964 roku z fabryki wyjechały autobusy turystyczne z podwyższonym standardem, które bazowały na modelu 043 – 014 LUX i 015 LUX. Cały czas jednak sztandarowymi produktami w ofercie producenta były modele 043 i 272 MEX.

U schyłku lat 60. (1968-69′) powstał nowy autobus miejski technicznie oparty na konstrukcji ciężarówki Jelcz 315. Model 039 posiadał ramowe podwozie z silnikiem SW680 w wersji poziomej, automatyczną skrzynię biegów Voith, pneumatyczne zawieszenie i przeszklone nadwozie. Autobus został zaprezentowany w 1970 roku.

Licencja na Berlieta

Z początkiem lat 70. postanowiono wykupić licencję na produkcję autobusu Berliet PR100. Nowoczesny jak na tamte czasy pojazd z kanciastą karoserią miał obniżony przebieg podłogi, widlasty silnik diesla, półautomatyczną skrzynię biegów, mechaniczno-pneumatyczne zawieszenie, które było dodatkowo niezależne z przodu. Autobusy te produkowano w latach 1973-77.

Produkcja francuskiego autobusu była krótka z kilku powodów. Przede wszystkim brakowało części zamiennych, a także, jak się okazało, autobusy nie sprawdzały się w dużych miastach ze względu na małą ilość miejsc czy chociażby 2 wejścia, które utrudniały wydostanie się z pojazdu pasażerom siedzącym z tyłu.