Odpowiedzią na zanieczyszczenie powietrza w miastach są Strefy Czystego Transportu, wprowadzane od lat w wielu europejskich krajach. Po nowelizacji przepisów można się spodziewać, że obok działającej już warszawskiej STC, bardzo szybko powstaną kolejne takie strefy. Sprawdzamy, dlaczego tak się stanie i jakie będzie to miało konsekwencje?

Spis treści:

• Czym są Strefy Czystego Powietrza?
• Nowelizacja Ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych
• Strefa Czystego Powietrza w Warszawie
• Problemy z polskimi SCT
• Strefy Czystego Powietrza w innych krajach

Czym są Strefy Czystego Powietrza?

Strefy Czystego Powietrza to wyznaczone obszary miejskie, do których ogranicza się wjazd pojazdów niespełniających określonych norm emisji spalin. W ten sposób można skutecznie walczyć z zanieczyszczeniem powietrza i poprawić jakość życia mieszkańców.

Wymogi, jakie spełniać muszą pojazdy dopuszczone do wjazdu na teren Strefy, określa się indywidualnie dla każdego obszaru tego rodzaju. Rozwiązanie to skutecznie ogranicza emisję szkodliwych substancji pochodzących z transportu drogowego. Świadczą o tym najdobitniej pojedyncze przypadki likwidacji Stref w Niemczech, do których doszło w wyniku znaczącej poprawy powietrza na ich obszarach. W ostatnim akapicie tego artykułu prezentujemy także efekty wprowadzenia STC w wybranych krajach europejskich.

Nowelizacja Ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych

W styczniu 2025 r. prezydent Andrzej Duda podpisał nowelizację Ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych. Według nowych przepisów każde miasto w Polsce, liczące powyżej 100 tys. mieszkańców będzie musiało utworzyć na swoim terenie Strefę Czystego Transportu, jeśli odnotuje się przekroczenie na jego terenie dopuszczalnych norm dwutlenku azotu (NO2).

Znowelizowane przepisy zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku. Ocenia się, że blisko 40 polskich miast aktualnie nie spełnia norm jakości powietrza, więc będą musiały stworzyć STC. Według ustawy wjazd do takich stref będzie możliwy wyłącznie dla pojazdów spełniających wymogi normy emisji spaliny Euro 6 lub wyższe oraz oczywiście pojazdów zeroemisyjnych (elektrycznych i wodorowych).

Strefa Czystego Powietrza w Warszawie

Jak dotąd jedyna polska Strefa Czystego Powietrza funkcjonuje w Warszawie. Została utworzona 1 lipca 2024 roku i obejmuje obszar o powierzchni 37 km2, a więc ok. 7% powierzchni stolicy.

Ograniczenia poruszania się po warszawskiej STC wprowadzane są stopniowo. Najpierw zakazem wjazdu zostały objęte pojazdy benzynowe starsze niż 27 lat, czyli niespełniające wymogów normy Euro 2 i diesle Euro 4 (starsze niż 19 lat). Zaostrzenie tych przepisów planowane jest co dwa lata, aby finalnie w 2032 roku do warszawskiej STC mogły wjechać tylko i wyłącznie pojazdy spełniające normę emisji spalin Euro 6 lub wyższą.

Problemy z polskimi SCT

Nie jest żadną tajemnicą, że wprowadzenie SCT w polskich miastach wiąże się z wieloma wyzwaniami. Przede wszystkim chodzi o wiek i stan techniczny naszych pojazdów. Jak podaje Instytut Badań Rynku Motoryzacyjnego Samar na koniec 2023 roku w Polsce było zarejestrowanych ok. 20 mln samochodów osobowych z czego co najmniej 60% stanowiły modele ponad 10-letnie. Ocenia się, że ok. 70% polskich ciężarówek posiada silniki wysokoprężne, a 20% z nich jest starsza niż 20 lat, przy czym kolejne 20% ma od 11 do 20 lat. Te dane dają wyobrażenie o liczbie pojazdów, które wkrótce nie będą mogły poruszać się po żadnej STC w kraju.

Wprowadzenie takich stref jest wyzwaniem nie tylko dla kierowców i firm transportowych, ale również dla miast, ponieważ wymaga modernizacji transportu publicznego. Zmusza gminy do inwestycji w autobusy elektryczne lub wodorowe, które jako pojazdy zeroemisyjne spełniają wymogi STC. A przecież nawet w Krakowie, który przedstawiany jest jako miasto dynamicznie inwestujące w rozwój zielonego transportu, autobusy elektryczne to obecnie zaledwie 24% całej floty miejskiej.

Można stwierdzić, że rozwój elektromobilności w Polsce przyspiesza z roku na rok, a przecież do dyspozycji mieszkańców będzie także mikromobilność, czyli elektryczne rowery, hulajnogi i inne, małe pojazdy. Problem w tym, że pod koniec października ub. r. mieliśmy w kraju dokładnie 8184 ogólnodostępne punkty ładowania pojazdów elektrycznych, co jest liczbą zdecydowanie za małą. Jeżeli natomiast chodzi o mikromobilność, to jeszcze gorzej przedstawia się dostępność w przestrzeni miejskiej źródeł zasilania, z których można je ładować. Chodzi o “zwykłe” gniazdka elektryczne, ponieważ większość tego rodzaju pojazdów powinna być ładowana za pomocą dedykowanych ładowarek przeznaczonych do pracy z siecią 230 V.

Strefy Czystego Powietrza w innych krajach

Ogółem w 2022 roku na terenie UE i UK istniało łącznie 320 Stref Czystego Transportu. Najwięcej, bo aż 178 było ich we Włoszech, a drugie miejsce zajmowały Niemcy (78 takich obszarów). Utworzenie STC rzeczywiście ograniczyło zanieczyszczenia powietrza, a z badań prowadzonych w 69 niemieckich strefach wynika, że po ich wprowadzeniu ilość pacjentów z chorobami układu krążenia spadła o 2-3%. Przy czym u osób powyżej 65 roku życia i z chorobami naczyń mózgowych odnotowano nawet 13% spadek zachorowalności.

Poniżej prezentujemy zestawienie informacji, dotyczących STC w wybranych miastach Europy wraz z efektami ich wprowadzenia.

Tabela 1. Strefy Czystego Transportu wybranych miastach Europy.

Trudno zatem podawać w wątpliwość sens tworzenia STC w polskich miastach, które wręcz słyną z przekraczania norm zanieczyszczeń powietrza. Warto jednak podkreślić, że skuteczność tych rozwiązań będzie zależała bezpośrednio od efektywności współpracy władz miejskich i mieszkańców, a przede wszystkim od inwestycji w nowoczesną infrastrukturę transportową.