GAZ – legendarna fabryka radzieckich samochodów, która na swoim koncie ma miliony wyprodukowanych aut. W pierwszej części artykułu przedstawimy historię najbardziej znanego modelu ciężarówki, która zbudowała powojenną gospodarkę ZSRR.

Pierwsze projekty
W latach 30. XX w. podstawę radzieckiego taboru ciężarowego stanowiły ciężarówki GAZ-AA. Była to licencjonowana kopia amerykańskiego samochodu Ford AA z 1927 r. o ładowności 1500 kg, którą produkowano w Gorkowskiej Fabryce Samochodów w Niżnym Nowogrodzie od 1932 r. Zakłady te otrzymały imię Wiaczesława Mołotowa, na cześć jednego z oficjeli, dlatego też wszystkie pojazdy posiadały oznaczenie liczbowe wraz z literą M – jak Mołotowiec.

Mimo że pojazdy te produkowano w ZSRR aż do 1950 r. szybko zauważono problemy z ramą, przednią częścią układu napędowego i układem kierowniczym. Z tego powodu w 1937 r., z inicjatywy głównego projektanta GAZ Andrieja Lipharta i dyrektora zakładów Sergieja Dyakonova, rozpoczęto prace nad projektem samochodu ciężarowego o znacznie większej ładowności, z nowoczesnym jak na tamte czasy 6-cylindrowym silnikiem o pojemności skokowej 3480 cm³ i mocy 76 KM. Produkcję GAZa-51 planowano rozpocząć w 1942 r., wraz z początkiem nowej pięciolatki.

Zadanie stworzenia nowej ciężarówki, oznaczonej w planach kodem 51, otrzymał Jurij Kudryavtsev. Postawiono przed nim zadanie „stworzenia” pojazdu o ładowności około 2 ton, nawiązującego wyglądem do amerykańskich trendów w projektowaniu samochodów – zwłaszcza do modeli Dodge i Chevrolet. Oczywiście, nie miała to być kopia, ale tylko niewielka inspiracja. W projektowaniu GAZa-51 stawiano jednak przede wszystkim na zwiększeniu mocy wszystkich jego jednostek, wzrost niezawodności i osiągów. Wiele uwagi poświęcano także bezpieczeństwu kierowcy.

Dane techniczne
Wymiary ciężarówki GAZ-51 wynosiły:

• całkowite – 5500x2200x1200 mm
• podstawa – 3300 mm
• długość platformy – 2750 mm
• głębokość platformy 540 mm
• masa własna – 2750 kg
• masa przy pełnym obciążeniu (2000 + 150 kg) – 4900 kg
• najmniejszy promień skrętu – 8 m

W czerwcu 1938 r. rozpoczęto produkcję komponentów podwozia, a pół roku później zaczął się montaż pierwszego prototypu GAZ-51. Pojazd wyposażono w przestronną kabinę dla dwóch osób, tak jak wcześniej wspominałam, wzorowaną na amerykańskich samochodach z lat 30, zwłaszcza na marce Dodge. Jak na tamte czasy otrzymał nowoczesną osłonę chłodnicy, a w jego kształcie przeważały opływowe formy. Niektóre elementy, a w szczególności układ kierowniczy (przekładnie ślimakowe i rolkowe) i światła, zostały przeniesione z modelu GAZ-M1. Pojazd otrzymał sprzęgło półodśrodkowe, którego zaletą była częściowo wciśnięta tarcza sprzęgła, a to z kolei wpływało na możliwość używania mniejszej siły podczas naciskania na pedał sprzęgła. GAZ-51 miał 4-stopniową przekładnię mechaniczną, praktycznie niezmienioną w stosunku do modelu GAZ-AA, to samo tyczyło się osi tylnej i układu hamulcowego, również z napędem mechanicznym.

W GAZie 51 zastosowano nową, sztywną ramę o wysokości elementów bocznych 150 mm i tylny, krzyżowy człon poprzeczny, który miał zapewnić dobre wiązanie pomiędzy podłużnicami. Na belce tylnej montowano zaczepy holownicze, które miały sprostać bardzo dużym obciążeniom. Z przodu natomiast umieszczono haki holownicze nie w zderzaku, a w ramie. Zawieszenie modelu 51 składało się z przedniej osi sztywnej opartej na półeliptycznych resorach wzdłużnych, wspartych przez ramieniowe amortyzatory hydrauliczne. Tylny most napędowy opierał się natomiast na resorach piórowych i dodatkowych resorach pomocniczych. Jeśli chodzi o zawieszenie przednie to znacznie zmodyfikowano je w porównaniu do modelu AA – zamontowano znacznie większe i sztywniejsze ramiona wahliwe i większy sworzeń przegubowy, przez co znacznie poprawiła się stabilność pojazdu.

Ciągłe testy i chęć poprawy niezawodności GAZa 51 doprowadziły do wprowadzenia dwóch przegubów uniwersalnych z łożysk igiełkowych między skrzynią biegów a tylną osią (zamiast jednego jak było w przypadku modelu AA). Prototyp GAZa został wyposażony w standardowe koła wielkości 6,5-20, które jednak z czasem zmieniono na rozmiar 7,00-20. Zbiornik paliwa mógł pomieścić 100 l i wystarczał na przejechanie 470 km na autostradzie – silnik spalał około 21 l na 100 km. Dzięki przeróbkom bloku silnika udało się „wyciągnąć” jego moc na 85 KM.

Produkcja musi poczekać
Od maja do lipca 1939 r. GAZ-51 przechodził testy drogowe, a po uwzględnieniu uwag zaczął być modyfikowany. W lecie 1940 r., na Wszechzwiązkowej Wystawie Rolniczej w Moskwie, miała miejsce jego oficjalna premiera – został zaprezentowany z nową kabiną i okładzinami. We wrześniu tego samego roku rozpoczęto budowę drugiego prototypu, którą zakończono w lipcu 1941 r. Udane wyniki rajdu doświadczalnego, który miał długość 32500 km, zdecydowały o rozpoczęciu produkcji GAZa-51 na masową skalę, również w wersji z napędem na cztery koła. Niestety, plany te przekreśliła agresja Niemiec hitlerowskich na ZSRR w czerwcu 1941 r. Jednak GAZy nie zostały zapomniane i decyzją Sergieja Akopova, zastępcy ludowego komisarza budowy maszyn ciężkich, siedem prezentowanych na wystawie rolniczej GAZów zostało przeniesionych do 63. Specjalnej Brygady Pancernej. Drugi prototyp oraz wiele innych środków transportu, zostały przekształcone na pojazdy z generatorem gazu i w takiej wersji pracowały w swojej fabryce aż do końca wojny.

CDN.