Mandat dla kierowcy, a decyzja administracyjna dla przedsiębiorcy.

Rozpatrując kwestię odpowiedzialności przedsiębiorcy, jak i odpowiedzialności kierowcy na gruncie prawa transportowego, należy mieć na względzie przede wszystkim treść art. 92a i art. 93 ust. 7 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym
(Dz. U. z 2007 r. nr 125, poz. 874 ze zm.).
Artykuł 92a został dodany do ustawy o transporcie drogowym ustawą z dnia 29 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw
(Dz. U. z 2005 r. nr 180, poz. 1497). Następnie ustawą z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zmianie ustawy o czasie pracy kierowców oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 r.
nr 99, poz. 661) został rozszerzony o treść ust. 4 i 5, natomiast do wspomnianego już art. 93 tą samą ustawą zostały dodane ustępy od 7 do 10.
Regulacja art. 92a ustawy o transporcie drogowym rozszerzyła dotychczasową wyłączną odpowiedzialność przedsiębiorców także na kierowców.

Zgodnie z zapisami ww. artykułu, w przypadku gdy podczas kontroli drogowej zostaną stwierdzone naruszenia:
• obowiązku posiadania w pojeździe wymaganych dokumentów, o których mowa w art. 87,

• zasad dotyczących maksymalnego dziennego czasu prowadzenia pojazdu, dziennego czasu odpoczynku lub przekraczania maksymalnego czasu prowadzenia pojazdu bez przerwy, określonych w rozporządzeniu (WE) nr 561/2006 oraz w Umowie europejskiej dotyczącej pracy załóg pojazdów wykonujących międzynarodowe przewozy drogowe (AETR), sporządzonej w Genewie dnia 1 lipca 1970 r. (Dz. U. z 1999 r. Nr 94, poz. 1086 i 1087),

• zasad dotyczących użytkowania analogowych urządzeń rejestrujących samoczynnie prędkość jazdy, czas jazdy i czas postoju, obowiązkowe przerwy i czas odpoczynku, określonych w rozporządzeniu Rady (EWG) nr 3821/85 z dnia 20 grudnia 1985 r. w sprawie urządzeń rejestrujących stosowanych w transporcie drogowym (Dz. Urz. WE L 370 z 31.12.1985),

wówczas kierowca pojazdu samochodowego, realizujący przewóz drogowy, podlega karze grzywny, przy czym orzekanie w przedmiotowych sprawach następuje w trybie określonym w Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia.

Jednocześnie powoływany przepis nie wyklucza wszczęcia postępowania administracyjnego także wobec przedsiębiorcy lub podmiotu, nie będącego przedsiębiorcą, realizującego przewóz drogowy, mimo wszczęcia postępowania wobec kierowcy.

Natomiast ust. 4 powoływanej regulacji, w ściśle określonych przypadkach dopuszcza zwolnienie przedsiębiorcy z odpowiedzialności za stwierdzone podczas kontroli naruszenia. Przywoływany przepis stanowi, iż postępowania administracyjnego wobec przedsiębiorcy lub podmiotu nie będącego przedsiębiorcą nie wszczyna się, jeżeli okoliczności sprawy i dowody jednoznacznie wskazują, że podmiot wykonujący przewóz nie miał wpływu na powstanie naruszenia.
Jednakże należy podkreślić, że odstąpienia od wszczęcia postępowania nie można zastosować wówczas gdy naruszenie ma charakter rażący, a w szczególności zagraża bezpieczeństwu ruchu drogowego lub zostało popełnione wielokrotnie.

Art. 92a. 1.
W przypadku, gdy podczas kontroli drogowej zostaną stwierdzone naruszenia:
obowiązku posiadania w pojeździe wymaganych dokumentów, o których mowa w art. 87,

5. Przepisu ust. 4 nie stosuje się, jeżeli naruszenie, o którym mowa w ust. 1, ma charakter rażący,
a w szczególności:
1. zagraża bezpieczeństwu ruchu drogowego;
2. zostało popełnione wielokrotnie.

W związku z treścią powoływanego przepisu, w sytuacji stwierdzenia przez organ kontrolny, tylko i wyłącznie podczas kontroli drogowej, naruszeń określonych w ust. 1, kierowca pojazdu samochodowego realizujący przewóz drogowy podlega karze grzywny
w drodze mandatu karnego. Odpowiedzialność kierowcy ma zatem charakter deliktowy. Zgodnie z art. 96 § 1 kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, w postępowaniu mandatowym można nałożyć grzywnę w wysokości do 500 złotych, a w przypadku

tzw. zbiegu naruszeń do 1000 złotych. Ponadto stosownie do art. 97 kodeksu w sprawach
o wykroczenia, w postępowaniu mandatowym funkcjonariusz uprawniony do nakładania grzywny w drodze mandatu karnego może ją nałożyć jedynie gdy:
• schwytano sprawcę wykroczenia na gorącym uczynku lub bezpośrednio po popełnieniu wykroczenia,
• stwierdzi popełnienie wykroczenia naocznie pod nieobecność sprawcy albo za pomocą urządzenia pomiarowego lub kontrolnego, a nie zachodzi wątpliwość co do osoby sprawcy czynu,

w tym także, w razie potrzeby, po przeprowadzeniu w niezbędnym zakresie czynności wyjaśniających, podjętych niezwłocznie po ujawnieniu wykroczenia. Nałożenie grzywny
w drodze mandatu karnego nie może nastąpić po upływie 14 dni od daty ujawnienia czynu,
o którym mowa w pierwszym przypadku i po upływie 30 dni w odniesieniu do czynu,

o którym mowa w drugim przypadku.

Odnosząc się do kwestii odpowiedzialności ponoszonej przez przedsiębiorcę należy podkreślić, że jeżeli w toku czynności kontrolnych organ prowadzący kontrolę stwierdzi,
że podmiot wykonujący przewóz drogowy nie miał wpływu na powstanie naruszenia, wówczas nie zostanie wobec niego wszczęte postępowanie administracyjne.

Powyższa sytuacja będzie miała miejsce, gdy kierowca weźmie na siebie całą winę
i odpowiedzialność za stwierdzone naruszenia, a żadne zgromadzone dowody nie dadzą podstawy do wszczęcia postępowania wobec przedsiębiorcy. W takim przypadku procedura zakończy się na nałożeniu kary grzywny w drodze mandatu karnego na kierowcę.

Ponadto mogą uwolnić przedsiębiorcę od odpowiedzialności jedynie takie okoliczności, które jednoznacznie wskazują na to, że podmiot wykonujący przewóz nie miał wpływu na powstanie naruszenia.

Niemniej jednak ustawodawca ograniczył możliwość wyłączenia odpowiedzialności przedsiębiorcy w przypadku gdy naruszenie ma charakter rażący, a w szczególności zagraża bezpieczeństwu ruchu drogowego lub zostało popełnione wielokrotnie. Stwierdzenie przez organ kontrolny naruszeń o ww. cechach powoduje wszczęcie postępowania administracyjnego wobec przedsiębiorcy.

Istotne znaczenie dla powyższych rozważań ma treść wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 13 maja 2008 r. w sprawie o sygn. akt II GSK 105/08.
W rozstrzygnięciu tym Sąd stwierdził, iż: „w myśl art. 87 ust. 3 ustawy o transporcie drogowym przedsiębiorca wykonujący przewozy drogowe odpowiedzialny jest za wyposażenie kierowcy wykonującego transport drogowy w wymagane dokumenty. Wykonanie tego obowiązku nie zwalnia jednak przedsiębiorcy od odpowiedzialności, jeżeli kierowca posiadałby takie dokumenty a nie okazał ich w czasie kontroli. (…) W świetle art. 92 ust. 1 ustawy o transporcie drogowym przedsiębiorca ponosi odpowiedzialność za zgodne
z prawem wykonywanie przewozu drogowego, a zatem ponosi odpowiedzialność za naruszenie obowiązków przez osoby, którymi się posługuje. Wynika to również z treści
art. 92a ust. 3 omawianej ustawy o transporcie drogowym, skoro wszczęcie postępowania wobec kierowcy nie wyklucza wszczęcia postępowania także wobec przedsiębiorcy realizującego przewóz drogowy. Poza tym kierowca – pracownik, który swoim postępowaniem wyrządza pracodawcy szkodę ponosi wobec tego pracodawcy odpowiedzialność na zasadach przewidzianych w kodeksie pracy.”

Reasumując niniejszy wywód na temat odpowiedzialności kierowców
i przedsiębiorców wynikającej z zapisów art. 92a ustawy o transporcie drogowym,
za wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 16 października 2006 r. w sprawie o sygn. akt VI SA/Wa 1447/06 należy wskazać, iż art. 92a ust. 1 pkt 3 ustawy o transporcie drogowym statuuje zasadę odpowiedzialności kierowcy za naruszenie przepisów określonych w ust. 1 tego przepisu, jednocześnie wskazując w ust. 2, iż orzekanie w takich sprawach następuje w trybie określonym w kodeksie postępowania w sprawach
o wykroczenia. Natomiast art. 92 ust. 1 tej samej ustawy jednoznacznie stanowi,
iż podmioty, które wykonują przewóz drogowy lub inne czynności związane z tym przewozem, naruszając obowiązki lub warunki wynikające z przepisów ustawy lub przepisów wymienionych w pkt. 1 – 8 podlegają karze pieniężnej w wysokości od 50 złotych do 15000 złotych. Sankcje zawarte w przepisie art. 92 ust. 1 ustawy o transporcie drogowym dotyczą zatem tylko podmiotów wykonujących przewóz drogowy lub inne czynności z nim związane, podmiotami tymi nie są jednakże kierowcy przewoźnika drogowego, lecz sam przedsiębiorca, co wynika z definicji przewozu drogowego zawartej w art. 4 pkt 6a ustawy. Zgodnie z tą definicją wykonującym przewóz drogowy jest każdy, kto prowadzi działalność gospodarczą określoną w art. 4 pkt. 1 – 4 ustawy o transporcie drogowym. Obowiązujące przepisy nie dają w związku z tym możliwości całkowitego przeniesienia odpowiedzialności za prowadzoną działalność gospodarczą na kierowców, bowiem ponoszona przez nich odpowiedzialność uregulowana została w art. 92a ustawy o transporcie drogowym i ograniczona jedynie do enumeratywnie wyliczonych przypadków naruszeń określonych tym przepisem. Po ich stwierdzeniu kierowca pojazdu samochodowego realizujący przewóz drogowy podlega karze grzywny. Ponadto postępowanie względem takiego pracownika prowadzone jest

w całkowicie odrębnym trybie określonym w przepisach kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia, a więc w postępowaniu całkowicie odmiennym od postępowania administracyjnego w jakim karany jest przedsiębiorca za naruszenia określone art. 92 ust. 1 ustawy transportowej. Jednakże wszczęcie postępowania wobec kierowcy, który dopuścił się naruszeń nie wyklucza w żaden sposób wszczęcia postępowania administracyjnego wobec przedsiębiorcy realizującego przewóz drogowy. Ukaranie pracownika dopuszczającego się naruszeń określonych w przepisie art. 92a ust. 1, bądź też zakończenie takiego postępowania w jakikolwiek inny sposób, nie prowadzi do sytuacji, w której przedsiębiorca zostaje zwolniony z odpowiedzialności za jego działanie. Ustęp 3 powoływanego artykułu wskazuje, iż organ kontrolny w żaden sposób nie jest ograniczony w możliwości wszczęcia postępowania administracyjnego wobec przedsiębiorcy, na rzecz którego działał kierowca, jeżeli stwierdzono jednocześnie naruszenie przepisów opisanych w art. 92a ust. 1 ustawy
o transporcie drogowym.

Drugim ze wspomnianych na samym początku niniejszych rozważań przepisem dopuszczającym możliwość zwolnienia z odpowiedzialności przedsiębiorcy jest art. 97 ust. 1 i ust. 7 ustawy o transporcie drogowym.

Art. 93. 1. Uprawnieni do kontroli, o których mowa w art. 89 ust. 1, mają prawo nałożyć na wykonującego przewozy drogowe lub inne czynności związane z tym przewozem karę pieniężną, w drodze decyzji administracyjnej.

7. Przepisów ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli stwierdzone zostanie, że naruszenie przepisów nastąpiło wskutek zdarzeń lub okoliczności, których podmiot wykonujący przewozy nie mógł przewidzieć. W takiej sytuacji, właściwy ze względu na miejsce przeprowadzanej kontroli organ wydaje decyzję o umorzeniu postępowania w sprawie nałożenia kary pieniężnej. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio.

Powołana regulacja statuuje uprawnienie organu kontrolnego do umorzenia już wszczętego wobec przedsiębiorcy i prowadzonego w zakresie stwierdzonych naruszeń postępowania administracyjnego. Podstawę umorzenia postępowania musi stanowić fakt,
iż do naruszenia przepisów doszło w wyniku zdarzeń lub okoliczności, których podmiot wykonujący przewozy nie mógł przewidzieć. Przedmiotowy zapis wprowadził tzw. zasadę odpowiedzialności ograniczonej przedsiębiorców, w odróżnieniu od uprzednio stosowanej zasady pełnej odpowiedzialności.

Jednocześnie pod pojęciem „nie mógł przewidzieć” należy rozumieć brak możliwości przewidzenia nastąpienia zdarzeń lub okoliczności skutkujących naruszeniem obowiązujących przepisów. Natomiast jako zdarzenia i okoliczności nie do przewidzenia należy rozumieć takie zjawiska, które występują rzadko, gwałtownie, niespodziewanie, a ich wystąpienie, zaistnienie nie jest możliwe do zaplanowania i uniknięcia przy dołożeniu
ze strony przedsiębiorcy należytej staranności przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Zgodnie z tezą wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z dnia 10 marca 2008 r.
w sprawie o sygn. akt VI SA/Wa 67/08: „zwolniony będzie przedsiębiorca z odpowiedzialności, jeśli stwierdzone zostanie, że dołożył należytej staranności (uczynił wszystko, czego można było od niego rozsądnie wymagać) organizując przewóz, a jedynie wskutek jakiś nadzwyczajnych „okoliczności” lub „zdarzeń” doszło do naruszenia. (…) Brak wpływu na powstanie naruszenia musi realnie zaistnieć. Nie wystarczy tylko kwestionować swoją odpowiedzialność”.

Autor: Aleksandra Szymczyk
Główny specjalista w Biurze Prawnym i Orzecznictwa Głównego Inspektoratu Transportu Drogowego
 
Artykuł ukazał się w numerze 13/14 2008 miesięcznika TruckAuto.pl